Παραχαράκτες δολαρίου

.... είναι περισσότερο δίπλα μας από ποτέ....

Είναι φανερό ότι οι κεντρικοί ήρωες αλλά και όλοι όσοι επέζησαν ενός στρατοπέδου συγκεντρώσεως θα αισθάνονται δια βίου ένοχοι για το γεγονός ότι οι ίδιοι επιβίωσαν ενώ κάποιοι άλλοι πέθαναν, καθώς και αμφιβολίες για το αν θα μπορούσαν ή θα έπρεπε να είχαν πράξει αλλιώς. Ως σκηνοθέτης δεν θα μπορούσα να κατηγορήσω τον Σόροβιτς, τον πρωταγωνιστή μου, για το ότι κατάφερε να μείνει 6 χρόνια στο στρατόπεδο και να βγει ζωντανός – αυτό θα ήταν τουλάχιστον ανήθικο.

Stefan Ruzowitzky

Η ιστορία επαναλαμβάνεται. Στην πραγματική ζωή αλλά και στο σινεμά. Συγκεκριμένα ιστορικά γεγονότα έχουν γυριστεί και ξαναγυριστεί με ποικίλα αποτελέσματα και οπτικές. Μετά την ταινία όμως του Alain Resnais Nuit et bruillard τι άλλο να από-τυπωθεί στο σελλιλόϊντ για τα στρατόπεδα συγκεντρώσεις των Ναζι; Στην ταινία Παραχαράκτες του Stefan Ruzowitzky, όμως, ενώ το κινηματογραφικό σκηνικό έχει στηθεί σε ένα στρατόπεδο συγκέντρωσης, η ιστορία δεν επικεντρώνεται σ’ αυτό το γεγονός.

Ο Σόροβιτς, ο ήρωας της ταινίας, είναι περίφημος παραχαράκτης στην ναζιστική Γερμανία. Η κοινωνικοπολιτική κατάσταση δεν τον ενδιαφέρει, αρκεί ο ίδιος να μπορεί να ελίσσεται και να επιβιώνει. Συλλαμβάνεται όμως και οδηγείται στο τέλος κι αυτός με τη σειρά του σε κάποιο στρατόπεδο συγκέντρωσης. Μεταφέρεται από κει με μια ομάδα σε πτέρυγα με προνομιούχους κρατούμενους, σχεδιαστές, γραφίστες, και τυπογράφους. Στην ομάδα κρατούμενων που εντάσσεται στην πτέρυγα υπάρχει κι ο κρατούμενος Μπούργκερ. Ο καθένας πρεσβεύει μια διαφορετική αντίληψη και κοσμοθεωρία που αποτυπώνεται στις θέσεις και στις πράξεις τους μπροστά στα διλήμματα που τους παρουσιάζονται. Αυτές οι δυο κοσμοθεωρίες συγκρούονται συνεχώς από το πιο αδιάφορο καθημερινό γεγονός (μια παρτίδα χαρτιά – ιδιοφυές σεναριακό εύρημα), μέχρι το ζωτικό ζήτημα για τους Εβραίους κρατούμενους (παραχάραξη δολαρίου). Θέση στην διαμάχη αυτή ο σκηνοθέτης προσπαθεί να φαίνεται πως δεν παίρνει, η πλάστιγγα δεν γέρνει με το μέρος κανενός, οι πράξεις συνείδησης κι επιβίωσης αντιμάχονται συνεχώς σε λεπτές ισορροπίες. Ο Σόροβιτς κινείται συνεχώς με βάση τα προσωπικά του κίνητρα κι ο Μπούργκερ με όρους κοινωνικούς. Το συλλογικό άτομο βρίσκει την πλήρη συνείδηση του στο πρόσωπο του.

Μπούργκερ: - Δεν το θέλω. Όσο είμαι εδώ και περνάμε καλά, την ίδια στιγμή οι άλλοι έξω…

Σόροβιτς: - Δεν θα δώσω στους Ναζί την χαρά να αισθάνομαι ντροπή επειδή ζω…

Ο σκόπελος της παραχάραξης του αγγλικού νομίσματος προσπερνάται κι ο απώτερος στόχος του Γ’ Ράιχ να αγοράσει υλικά για τη συνέχιση του πολέμου κι να προσπαθήσει να οδηγήσει τις οικονομίες της Βρετανίας και των ΗΠΑ σε κρίση περνάει από την παραχάραξη του δολαρίου. Το κομβικό αυτό σημείο για του ήρωες αλλά και για την έκβαση του πόλεμου έρχεται να φέρει στην επιφάνεια ηθικά και προσωπικά διλήμματα πάνω και στα οποία επικεντρώνεται η ταινία. Ήδη το καλογραμμένο και πετυχημένο σενάριο μας οδηγεί με δραματουργική ακρίβεια. Η επίτευξη του στόχου επιτυγχάνεται αφού οι πρωταγωνιστές του ηθικού δράματος θα περάσουν δια πυρός και σιδηρού, με την λύση να δίνεται από το ίδιο το τέλος του πόλεμου και την απελευθέρωση τους από τους υπόλοιπους κρατούμενους. Τον ήρωα τον παρακολουθούμε στο τέλος να ξεφορτώνεται τα χρήματα και να ανακουφίζεται από το βάρος του παρελθόντος. Ακριβώς η τελική λύση είναι που το κάνει ενδιαφέρον το φιλμ και περισσότερο επίκαιρο ίσως κι από την πρόθεση του σκηνοθέτη. Ο σκηνοθέτης είχε και προσωπικούς λόγους να γυρίσει μια τέτοιας θεματικής ταινία λόγω του ναζιστικού παρελθόντος της οικογένειας του. Σε κάθε περίπτωση το ζήτημα που φαίνεται να θέλει να θέσει η ταινία δεν είναι διαχείριση του παρελθόντος από τον πρωταγωνιστή, ασχέτως αν ήταν κι αυτό ανάμεσα στις προθέσεις του. Η ταινία αρχίζει με τον ήρωα στην θάλασσα και μια εφημερίδα να μας ενημερώνει για το τέλος του πόλεμου. Ξέφυγε από τα χέρια του κι ασυνείδητα μας μίλησε για μια διαχρονική προβληματική, ανάμεσα στον αγώνα για επιβίωση και τον αγώνα για την συνείδηση, προβληματική που είναι επίκαιρη όσο ποτέ, όχι μόνο αυτή καθαυτή αλλά κι ο τρόπος ανάπτυξης. Το ανοιχτό (επί της ουσίας) τέλος, η συνείδηση δηλαδή που αποκτά ο ήρωας είναι το αιχμηρό σημείο της ταινίας. Ανοιχτό γιατί η λύση, το πως δηλαδή θα επιδράσει η συνείδηση πάνω στον ήρωα δεν το μαθαίνουμε. Αλλάζει ο άξονας της ζωής του; Η ταινία επιτυγχάνει μια αξιοθαύμαστη ισορροπία ανάμεσα στην ρεαλιστική αφήγηση και στην υπέροχη στιλιζαρισμένη φωτογραφία του Benedict Neunenfels, στις δυνατές εσωτερικές ερμηνείες και στην υποβλητική ατμόσφαιρα που υπαγορεύεται από την ηχητική μπάντα.

Αυτός ο τρόπος ανάπτυξης, ότι δηλαδή ο ήρωας εκκινεί την σύγκρουση του με το περιβάλλον είτε από ένα λάθος του είτε από ένα τυχαίο περιστατικό κι οδηγείται κατ’ ανάγκη στην συνείδηση, είναι ένα μοντέλο που ταιριάζει στο σήμερα, στη ζωή του σύγχρονου ανθρώπου. Έννοιες κι ιδέες που πριν μπορούσαν να ξεσηκώσουν αρνητικά ή θετικά τον άνθρωπο τώρα είναι άδειες και προσχηματικές. Το διαφημιστικό σλόγκαν αφομοίωσε κι αλλοίωσε κάθε λέξη. Εμφυτεύτηκε στο εννοιολογικό και γλωσσικό DNΑ του ανθρώπου. Αυτήν την πορεία προς την συνείδηση μπορεί να εκμεταλλευτεί ο δημιουργός και να επαναδιαπραγματευτεί διαχρονικές προβληματικές και να βρει να σημεία ρήξης. Η αφήγηση είναι ένα από τα κύρια συστατικά πάνω στα οποία βασίστηκε όλο το μοντέρνο σινεμά και καθορίστηκε από το περιεχόμενο με βαρύτητα στο θέμα κι όχι στο μύθο. Ο Σόροβιτς είναι περισσότερο δίπλα μας από ποτέ.

Γ. Jesus

*Αναδημοσίευση από την εφημερίδα Βαβυλωνία