Project Romanticism: Friedrich Schlegel

Friedrich Schlegel

(1772 – 1829)

Αποσπάσματα

Η ρομαντική ποίηση είναι προοδευτική οικουμενική ποίηση. Προορισμός της δεν είναι μόνο να ενώσει πάλι όλα τα μεμονωμένα είδη ποίησης και να εμπλουτίσει την ποίηση με φιλοσοφία και ρητορική. Θέλει και οφείλει να συγχωνεύσει ποίηση και πρόζα, μεγαλοφυΐα και κριτική, τεχνητό και φυσικό ύφος στην ποίηση, να δώσει στην ποίηση ζωντάνια και συντροφικότητα, να κάνει τη ζωή και την κοινωνία ποιητική, να εμφυσήσει ποίηση στο ευφυολόγημα, να διαποτίσει με ευδόκιμο παιδευτικό υλικό πάσης φύσεως κάθε μορφή τέχνης μέχρι κορεσμού και να αναταράξει την τέχνη με τις δονήσεις τους χιούμορ. Στους κόλπους της εγκλείει όλα αυτά που μπορούν να αποτελέσουν ποίηση, από τα μεγαλύτερα συστήματα τέχνης, τα οποία περιλαμβάνουν μέσα τους και άλλα επιπλέον συστήματα, μέχρι και τον λυγμό, το φιλί που αποπνέει το παιδί στο άτεχνο τραγούδι του. Έχει τη δυνατότητα να χάνεται στην αναπαράσταση της με τέτοιο τρόπο έτσι ώστε να πιστεύει κανείς ότι ο χαρακτηρισμός κάθε λογής ποιητικών υποκειμένων είναι για εκείνη το εν και το παν. Και όμως δεν υπάρχει ακόμα καμία μορφή η οποία έχει φτιαχτεί για να εκφράζει απόλυτα το πνεύμα του συγγραφέα, έτσι ώστε ορισμένοι καλλιτέχνες, που απλώς και μόνο ήθελαν να γράψουν ένα μυθιστόρημα, το μόνο που κατάφεραν ήταν να δώσουν σε μεγαλύτερο ή μικρότερο βαθμό μια περιγραφή του εαυτού τους.

Μόνο αυτή μπορεί ταυτόχρονα να παράγει από το έπος έναν καθρέφτη όλου του κόσμου. Και όμως, περισσότερο από ο,τιδήποτε άλλο, έχει τη δυνατότητα να αμφιταλαντεύεται ανάμεσα στο υποκείμενο και το αντικείμενο της αναπαράστασης, ελεύθερη από κάθε πραγματικό ή ιδεατό ενδιαφέρον, πάνω στις φτερούγες του ποιητικού στοχασμού και να βρίσκεται μετέωρη ενδιάμεσα, να καθιστά δυνατό τον αναστοχασμό πάντοτε εκ νέου και να τον πολλαπλασιάζει σε μία σειρά από καθρέφτες. Είναι ικανή να προσφέρει την πιο υψηλή και πολύπλευρη παιδεία, όχι μόνο από μέσα προς τα έξω, αλλά και από έξω προς τα μέσα, οργανώνοντας ισομερώς όλα τα μέλη του κάθε οργανισμού, όπως οφείλει να διάκειται το όλο απέναντι στα παράγωγα του, έτσι ώστε να επιτρέπει τη διάνοιξη της προοπτικής μιας αναπτυσσόμενης κλασικότητας χωρίς όρια. Η ρομαντική τέχνη ορθώνεται ανάμεσα στις τέχνες όπως το ευφυολόγημα απέναντι στη φιλοσοφία. Σημαίνει τόσα για τη ζωή όσα και η κοινωνία, οι συναναστροφές, η φιλία και η αγάπη. Ό λα τα είδη ποίηση είναι πλέον ξεπερασμένα και μπορούν τώρα πια να υποβληθούν σε ανατομία. Το είδος της ρομαντικής ποίησης βρίσκεται ακόμα υπό εξέλιξη. Και η αληθινή ουσία της συνίσταται ακριβώς στο ότι μπορεί να εξελίσσεται εις τον αιώνα των αιώνων χωρίς να ολοκληρώνεται ποτέ. Δεν πρόκειται ποτέ να αναιρεθεί από κάποια θεωρία και μόνο στο πλαίσιο μιας θεϊκά εμπνευσμένης κριτικής θα επιτρεπόταν να αποτολμήσει κανείς έναν χαρακτηρισμό του ιδανικού της. Μόνο αυτή είναι άπειρη, επειδή μόνο αυτή είναι ελεύθερη, αναγνωρίζοντας ως πρώτο κανόνα της ότι η αυθαιρεσία του ποιητή δεν επιδέχεται κανέναν κανόνα. Η ρομαντική ποίηση είναι η μόνη που είναι κάτι παραπάνω από είδος και είναι παράλληλα η ίδια η ποιητική τέχνη, διότι κατά μία έννοια κάθε ποίηση είναι ή οφείλει να είναι ρομαντική.

Athenäum, Fragmente 116

Οικουμενικότητα σημαίνει αμοιβαίος κορεσμός όλων των μορφών και των υλικών. Η αρμονία θα επιτευχθεί μόνο μέσω της σύνδεσης ποίησης και φιλοσοφίας, καθώς ακόμα και στα πιο ολοκληρωμένα οικουμενικά έργα της μέχρι τώρα απομονωμένης ποίησης και φιλοσοφίας φαίνεται να λείπει αυτή η σύνθεση. Όσον αφορά την αρμονία παραμένουν ακόμα ανολοκλήρωτα. Η ζωή του οικουμενικού πνεύματος είναι μια αδιάκοπη αλυσίδα εσωτερικών επαναστάσεων· όλα τα άτομα, τα πρωταρχικά, τα αιώνια, ζουν δηλαδή μέσα σ’ αυτό. Πρόκειται στ’ αλήθεια για έναν πολυθεϊστή που φέρει ολόκληρο τον Όλυμπο μέσα του.

Athenäum, Fragmente 451

Κάθε έννοια του Θεού είναι κενή φλυαρία. Όμως η ιδέα της θεότητας είναι η ιδέα των ιδεών.

Ideen, 15

Οι εμπειριστές είναι οι οικονόμοι της φιλοσοφίας.

Aus den Heften zur Philosophie [1794 – 1818], [II] Philosophische Fragmente. Erse Epoche. II, 911

Μονάχα στο εξωτερικό τους οι μάσκες είναι εθνικές, το εσωτερικό τους παραμένει οικουμενικό.

Aus den Heften zur Poesie und Literatur [1796 – 1801], [IX], 176

Από τη ρομαντική σκοπιά όλα τα παρακλάδια της ποίησης, ακόμα και τα πιο εκκεντρικά και αλλοπρόσαλλα, κερδίζουν την αξία τους ως προπαιδευτικό υλικό της οικουμενικότητας, εφόσον βέβαια υπάρχει κάτι σ’ αυτά, εφόσον βέβαια είναι αυθεντικά.

Athenäum, Fragmente 139

Ένας ορισμός της ποίησης μπορεί μονάχα να ορίσει τι οφείλει αυτή να είναι, όχι όμως αυτό που είναι και ήταν στην πραγματικότητα. Αλλιώς θα έλεγε κανείς εν συντομία: ποίηση είναι αυτό που έχει ονομάσει κανείς ποίηση σε κάποια χρονική περίοδο, σε κάποιον τόπο.

Athenäum, Fragmente 114

Όλα τα κλασικά είδη ποίησης στην αυστηρή τους καθαρότητα είναι πια αστεία.

Kritische Fragmente, 60

Ένας πραγματικά ελεύθερος και καλλιεργημένος άνθρωπος θα όφειλε, σύμφωνα με την προσωπική του αρέσκεια, να διάκειται απέναντι στη φιλοσοφία και τη φιλολογία, την ποίηση και την κριτική, την ιστορία και την ρητορική, την αρχαιότητα και την σύγχρονη εποχή, εντελώς αυθαίρετα, όπως κουρδίζει κανείς ένα όργανο, ανά πάσα στιγμή και σε οποιαδήποτε κλίμακα.

Kritische Fragmente, 55

Όλες οι μορφές, ακόμα και οι πιο αλλόκοτες, οφείλουν να επανέλθουν και να προσλάβουν μία καινούργια σημασία.

Aus den Heften zur Poesie und Literatur [1796 – 1801], [V], 343

Το ότι τα πάντα οφείλουν να γίνουν τέχνη ανήκει στη φιλοσοφία της πράξης.

Aus den Heften zur Poesie und Literatur [1796 – 1801], [V], 227

Μέσω των καλλιτεχνών υψώνεται η ανθρωπότητα σε ένα άτομο, καθώς αυτοί επιτελούν τη συνένωση μέλλοντος και παρελθόντος κόσμου στο παρόν, αποτελώντας το υψηλότερο ψυχικό όργανο στο οποίο συναντώνται τα πνεύματα ολόκληρου του εξωτερικού κόσμου για να επιδράσουν έπειτα στον εσωτερικό.

Ideen, 64

Καλλιτέχνης μπορεί να είναι μόνο εκείνος ο οποίος έχει τη δική του θρησκεία, μια αυθεντική εικόνα του άπειρου.

Ideen, 13

Όλοι οι άνθρωποι είναι κάπως αστείοι και παράξενοι μόνο και μόνο επειδή είναι άνθρωποι· κι από αυτή τη σκοπιά επίσης είναι οι καλλιτέχνες δύο φορές άνθρωποι. Έτσι ήταν, έτσι είναι και έτσι θα συνεχίσει να είναι.

Ideen, 145

Η σχέση μου με τους μεγάλους φιλοσόφους είναι σαν αυτή του Πλάτωνα με τους Σπαρτιάτες. Τους αγαπούσε και τους εκτιμούσε απεριόριστα, αλλά είχε πάντα να λέει γι αυτούς ότι έμειναν σε όλα στα μισά του δρόμου.

Athenäum, Fragmente 48

Όσο πιο πολλά ξέρει κανείς, τόσο πιο πολλά έχει ακόμα να μάθει. Με την γνώση αυξάνεται στον ίδιο βαθμό και η άγνοια ή, πολύ περισσότερο, η γνώση της άγνοιας.

Athenäum, Fragmente 267

Ένας αληθινός συγγραφέας γράφει για όλους ή για κανέναν. Αυτός που γράφει για τον έναν ή τον άλλον το μόνο που καταφέρνει είναι να μην διαβάζεται.

Kritische Fragmente, 85

***

Το απάνθισμα αυτό των αποσπασμάτων του Friedrich Schlegel προέρχεται από το βιβλίο Το ρομαντικό απόσπασμα. Μια επιλογή κειμένων του πρώιμου ρομαντισμού, επιλογή – μετάφραση – επιμέλεια Μ. Περράκης, Futura, Αθήνα, 2003.