Ο Wong Kar Wai νεκραναστημένος απ’ τις Στάχτες του Χρόνου

Σκηνοθεσία που θα μπορούσε και να θυμίζει Sergio Leone με εικόνες που θα μπορούσαν και να θυμίζουν Andrei Tarkovsky· στήσιμο των εικόνων με τρόπο που θα μπορούσε και να θυμίζει Satyajit Ray και ξεδίπλωμα τους με τον τρόπο που θα μπορούσε και να θυμίζει Alejandro Jodorowsky· και πάνω απ’ όλο αυτό το εκρηκτικό εικαστικό collage να πλανάται το φάντασμα του Sergey Paradjanov! Ο Wong Kar Wai στις Στάχτες του Χρόνου ( Ashes of Time ) κατορθώνει για μία ακόμα φορά να εκπλήξει τους πάντες και να ξεπεράσει τον εαυτό του. Ο σκηνοθέτης του Chungking Express (1994) και του Happy Together (1997) έχοντας την τόλμη, στα 52 του, να διαγράψει ολοσχερώς ολόκληρη την προσωπική κινηματογραφική ιστορία του (πράγμα από μόνο του σημαντικότατο όσο και σπάνιο για ‘φτασμένο’ καλλιτέχνη), να αποδομήσει πλήρως ένα ολόκληρο κινηματογραφικό είδος και να φλερτάρει ‘ξεδιάντροπα’ με όλη την ιστορία του κινηματογράφου (ή τουλάχιστον με κάποιες οριακές μορφές του, όπως αυτές που προαναφέρθηκαν), ο Wong Kar Wai κατορθώνει να δημιουργήσει έναν νέο – καίτοι εντυπωσιακά οικείο – κινηματογράφο.

Το μόνο σίγουρο είναι ότι ο Wong Kar Wai είναι ένας σκηνοθέτης που δεν φοβάται να πειραματιστεί. Η στροφή από τις avant-garde ταινίες του της δεκαετίας του 1990 στον υποβλητικό και πανδαισιακών χρωμάτων μελαγχολικό λυρισμό του In the Mood for Love (2000) και του 2046 (2004), από κει πέρυσι στο Hollywood και στο My Blueberry Nights και φέτος επιστροφή στις ρίζες του ασιατικού κινηματογράφου με την εικονοπλασία του ανατολικό-ευρωπαϊκού κινηματογράφου!

Η μοναδική πρωτοτυπία, όμως, του Ashes of Time έγκειται στο γεγονός ότι επαναπροσδιορίζει ένα ολόκληρο κινηματογραφικό είδος. Διότι μετά την επιτυχία του Τίγρης και Δράκος ένα μεγάλο μέρος της κινεζικής, και εν γένει ασιατικής, κινηματογραφικής παραγωγής προσανατολίστηκε σε γυρίσματα ταινιών δράσης επικών – ιστορικών προδιαγραφών. Εσμός που από μόνος του επιβλήθηκε ως ένα ιδιαίτερο κινηματογραφικό είδος. Και βέβαια το κυρίαρχο χαρακτηριστικό των ταινιών αυτών είναι η ευθύγραμμη αφηγηματική εξέλιξη της πλοκής και σκηνές που κατακλύζονται – ή προσπαθούν να κατακλύζονται – από καταιγιστική δράση. Ο υποψήφιος θεατής, υπό την επήρεια ακριβώς αυτού του είδους ταινιών, εισέρχεται στην κινηματογραφική αίθουσα με την υποσυνείδητη αναμονή-προσδοκία να παρακολουθήσει μια εύκολα παρακολουθούμενη αφηγηματικά ταινία χορογραφημένων ξιφομαχιών και ηρωικών αυτοθυσιών. Ο ορίζοντας των προσδοκιών του εντός των πέντε πρώτων λεπτών θα έχει κατακομματιαστεί. Στο Ashes of Time δεν υπάρχει τίποτα απ’ όλα αυτά!

Κατ’ αρχάς, μολονότι η ταινία είναι διαρθρωμένη στη λογική της παρακολούθησης των εναλλαγών των εποχών, δεν υφίσταται καθόλου σε αφηγηματικό επίπεδο μια ευθύγραμμη χρονική εξέλιξη της πλοκής κι αυτό – ή ακριβώς γι αυτό – σε μια ταινία που η μνήμη και ο χρόνος αποτελούν το βασικό θέμα της: «Ο χειρότερος εχθρός του ανθρώπου είναι η μνήμη» ισχυρίζεται ένας εκ των κεντρικών πρωταγωνιστών και η ταινία ξεκινάει. Ένα υποβλητικά μελαγχολικό ταξίδι ενάντια στο χρόνο και στη μνήμη. Μία προσπάθεια να μην επαναλάβεις τα λάθη του παρελθόντος στο παρόν. Όταν όμως τα λάθη αυτά σε στοιχειώνουν μετατρέποντας την κάθε σου πράξη σε πράξη αυτοάμυνας, όταν προσπαθείς να προστατεύσεις τον εαυτό σου, να μην ξαναπληγωθείς, το μόνο που καταφέρνεις είναι τελικά να πληγώνεις εκδικητικά την ανθρωπότητα ολόκληρη στα πρόσωπα των κοντινών σου αντιπροσώπων της. «Αν ο άνθρωπος δεν θυμόταν, θα μπορούσε να ξεκινά κάθε μέρα απ’ την αρχή». Είναι όμως έτσι ακριβώς; Την εμμέσως αρνητική απάντηση θα την δώσει ο Quong Hi, ένας εκ των δευτερευόντων ηρώων της ταινίας, απευθυνόμενος με την χαρακτηριστική ανεμελιά του στον κεντρικό ήρωα Ouyang Feng: «Δεν θέλω, δεν θα ήθελα ποτέ να γίνω σαν εσένα. Η διαφορά μας έγκειται στο ότι εσύ δεν θα μπορούσες ποτέ να ρισκάρεις τη ζωή σου για ένα αυγό!»… ακούμε το γέλιο του… fade out… το πρόσωπο του Ouyang Feng σβήνει…

Αν όμως δεν υπάρχει χρονική αλληλουχία κι αν ο χρόνος και η μνήμη είναι οι κεντρικοί πρωταγωνιστές αυτής της ταινίας, που φορούν απλώς, για τις ανάγκες της μυθοπλασίας, τα προσωπεία ορισμένων τυχαίων ανθρώπων (τυχαίων με την έννοια πως θα μπορούσαν κάλλιστα να είναι και κάποιοι άλλοι ή απλούστατα ο οποιοσδήποτε) είναι ουσιαστικά αδύνατον να έχεις δράση κινηματογραφικά εννοούμενη. Κι αυτό είναι που μας φέρνει στο δεύτερο χαρακτηριστικό που διαφοροποιεί ολοσχερώς το Ashes of Time από τις υπόλοιπες τέτοιου είδους ασιατικές ταινίες. Η αφήγηση φροντίζει να είναι χαρακτηριστικά και επιτηδευμένα αργή, σχεδόν υπνωτιστική, αφήνοντας τον θεατή να βυθιστεί στην εικόνα, να τον τυλίξει με τη μαγεία της, να την αποκωδικοποιήσει, να καταλάβει τη σημασία της, να στοχαστεί σε τελική ανάλυση επάνω στο χρόνο και επάνω στην ίδια τη δική του μνήμη, την ίδια του τη ζωή και τη σημασία της προσωπικής του μνήμης στη διαμόρφωση του παρόντος του. Διότι ο Wong Kar Wai σχεδόν καταφέρνει να σε κάνει να ξεχάσεις πως παρακολουθείς ταινία υποχρεώνοντας σε μέσα από τη χρήση κινούμενων εικόνων να αναπλάσεις τη δική σου μνήμη και να την ανα-βιώσεις μέσα στο διάστημα που κρατά μια ταινία. Και είναι ελάχιστα πραγματικά τα σύγχρονα έργα τέχνης εν γένει που κατορθώνουν το ακατόρθωτο: να σε κάνουν μέσα από αυτά να ‘διαβάσεις’ τον εαυτό σου, ο καθένας τον εαυτό του, και όχι τον ‘εαυτό’ του καλλιτέχνη.

Κι αν για κάποιο λόγο καινοτομεί ο Wong Kar Wai και κατορθώνει να θέσει τις βάσεις ενός νέου κινηματογράφου, μιας νέας τέχνης είναι ακριβώς γι αυτό: αξιοποιώντας σε επίπεδο τεχνικής το ήδη υπάρχων, και την οικειότητα που αυτό προξενεί στον έκαστο αποδέκτη, κατορθώνει να καταστρατηγήσει το όποιο καλλιτεχνικό ‘εγώ’ και να φτάσει στον ‘άλλον’· με φόρμες και με υλικά χρησιμοποιημένα κατορθώνει όχι να δημιουργήσει μία ακόμη ‘προσωπική’ ταινία, αλλά να φτιάξει μια ταινία που ανήκει σε όλους και ταυτόχρονα σε κανέναν.