ΠΡΟΣΟΧΗ! Η ΕΠΑΦΗ ΜΕ ΤΟ ΚΡΑΤΟΣ ΤΡΕΛΑΙΝΕΙ!!!

ΠΡΟΣΟΧΗ! Η ΕΠΑΦΗ ΜΕ ΤΟ ΚΡΑΤΟΣ ΤΡΕΛΑΙΝΕΙ

Η θεατρική ομάδα ''Διάφανο θέατρο" παρουσιάζει:

Το ημερολόγιο ενός τρελού
του Νικολάι Γκόγκολ

Συντελεστές

Τρελός: Ηλίας Αναστασόπουλος
Τμηματάρχης: Αλέξανδρος Κουκιάς
Μαύρα/ Μπέτσυ/ Νοσοκόμα: Αννέζα Λουκή
Συμμετοχή (αλλαγές σκηνικών): Μιχάλης Σμυρλής
Σκηνικά/ Κουστούμια: Λένα Γκαβαποστόλη, Ηλίας Αναστασόπουλος
Μουσική επιμέλεια: Λένα Γκαβαποστόλη
Επιμέλεια αφίσας/ φωτογραφίες: Ηλίας Μπαϊρακτάρης
Επιμέλεια προγράμματος: Σπύρος Κανελλάκης
Φωτισμοί: Μάριος Καραθανάσης
Σκηνοθεσία: Λένα Γκαβαποστόλη
Μετάφραση: Μιχάλης Παπαντωνόπουλος


Στο θέατρο ''Αγορά'', Καραϊσκάκη 149, Πάτρα.
Έναρξη παραστάσεων: 24/25-1-09
Οι παραστάσεις θα συνεχιστούν: 29/30/31-1-09 και 1-2-09
5/6/7/8-2-09
12/13/14/15-2-09
και πάντα στις 21.30.

Τηλέφωνο κρατήσεων θέσεων: 2610-225588

ΠΡΟΣΟΧΗ! Η ΕΠΑΦΗ ΜΕ ΤΟ ΚΡΑΤΟΣ ΤΡΕΛΑΙΝΕΙ

***

ΚΡΑΤΟΣ ΚΑΙ ΤΡΕΛΑ

«Τη φύση (την τέχνη με την οποία ο Θεός δημιούργησε και κυβερνά τον κόσμο) η τέχνη του ανθρώπου τη μιμείται, όπως σε πλήθος άλλα έτσι και στη δυνατότητα να δημιουργήσει ένα τεχνητό ζώο. Διότι, αφού βλέπουμε πως η ζωή δεν είναι παρά κίνηση μελών, που ξεκινάει από κάποιο ανώτερο μέρος μέσα μας, τι μας εμποδίζει να πούμε πως όλα τα αυτόματα (μηχανές που κινούνται από μόνες τους με ελατήρια και τροχούς όπως τα ρολόγια) έχουν τεχνητή ζωή; Μήπως δεν είναι η καρδιά μας ένα ελατήριο; Τα νεύρα μήπως δεν είναι πολλές χορδές; Και οι αρθρώσεις μήπως δεν είναι πολλοί τροχοί, που δίνουν κίνηση σε όλο το σώμα; Και να ’ταν μόνο αυτό! Η τέχνη προχωρά ίσα με τη μίμηση εκείνου του λογικού, ασύγκριτου έργου, του ανθρώπου. Διότι με τέχνη δημιουργήθηκε εκείνος ο τεράστιος ΛΕΒΙΑΘΑΝ που ονομάζουμε ΠΟΛΙΤΕΙΑ ή ΚΡΑΤΟΣ (CIVITAS στα λατινικά) και δεν είναι παρά ένας τεχνητός άνθρωπος, αν και πιο μεγάλος, πιο δυνατός από τον φυσικό που προτίθεται να προστατεύσει και να υπερασπίσει. Κι είναι η κυριαρχία του μια τεχνητή ψυχή, που δίνει ζωή και κίνηση σ’ όλο το σώμα του· είναι οι δικαστές κι οι άλλοι αξιωματούχοι του δικαστικού και του εκτελεστικού σώματος, οι τεχνητές αρθρώσεις του· είναι η επιβράβευση και η τιμωρία (που συνδέουν με την έδρα της κυριαρχίας κάθε άρθρωση και μέλος, παρακινώντας το να πράξει το χρέος του) τα νεύρα, που κάνουν το ίδιο στο φυσικό σώμα· είναι ο πλούτος και οι περιουσίες όλων των επιμέρους μελών η ζωντάνια του· είναι η salus populi (κοινή ασφάλεια) το έργο του· είναι οι σύμβουλοι, που του προτείνουν όλα όσα χρήσιμα πρέπει να γνωρίζει, η μνήμη του· είναι η δικαιοσύνη και οι νόμοι, μια τεχνητή λογική και μια τεχνητή βούληση· είναι η ομόνοια, υγεία του· η εξέγερση, αρρώστια του και ο εμφύλιος πόλεμος, θάνατός του. Τέλος, οι συμφωνίες και οι συμβάσεις, με τις οποίες δημιουργήθηκαν, συνταιριάχτηκαν και ενώθηκαν αρχικά τα μέρη αυτού του πολιτικού σώματος, μοιάζουν μ’ εκείνο το γενηθήτω ή το Ποιήσωμεν άνθρωπον του Θεού κατά τη Δημιουργία».

Το παραπάνω κείμενο θα μπορούσε κάλλιστα να προέρχεται από την καταγραφή των εξομολογήσεων ενός ανθρώπου που πάσχει από παράνοια (τρελού, όπως έλεγαν στον 19ο αιώνα)· δηλαδή ενός ανθρώπου, ο οποίος –παρά την άψογη συγκρότηση του λόγου του– αναπτύσσει ιδέες και πεποιθήσεις εντελώς ασύμφωνες προς την πραγματικότητα.

Δυστυχώς για εμάς, τους ανθρώπους, τα έλλογα ζώα του Αριστοτέλη, τα παραπάνω λόγια ανήκουν στον πρόλογο του περίφημου βιβλίου Λεβιάθαν ή η Ύλη, η Μορφή και η Ισχύς μιας Εκκλησιαστικής και Αστικής Πολιτείας, που εξέδωσε, το 1651, ο Άγγλος φιλόσοφος, θεμελιωτής του σύγχρονου κράτους και ιδρυτής της πολιτικής φιλοσοφίας, Τόμας Χομπς.

Συνεπώς, θα πρέπει να σταθούμε με απόλυτο σεβασμό απέναντι στο έργο ενός ανθρώπου, που δεν είχε καμία σχέση με την τρέλα, δεδομένου ότι αποτέλεσε τη βάση εκπαίδευσης εκατομμυρίων πολιτικών επιστημόνων. Πρόκειται ίσως για μια ασήμαντη σύμπτωση, που παίρνει υπερβολικές διαστάσεις από την αποσπασματική παράθεση, που ίσως δόλια πραγματοποίησε ο υποφαινόμενος.

Πάει καλά. Δεν ήταν παρανοϊκός ο Τόμας Χομπς. Ο παρανοϊκός κατατρύχεται από ιδέες καταδίωξης, είναι παράλογα πεπεισμένος πως όλοι τον επιβουλεύονται, με σκοπό την τελική εξόντωσή του, εξυφαίνοντας συνωμοσίες σε βάρος του, πως οι άλλοι είναι μοχθηροί, επιθετικοί, ανάξιοι εμπιστοσύνης. Ενώ ο Άγγλος φιλόσοφος; Αυτός απλά έγραψε ένα βιβλίο στο οποίο κατέθετε την «πραγματικότητα»: οι άνθρωποι είναι από τη φύση τους εγωιστές, φιλήδονοι, φιλοχρήματοι, επιθετικοί, έτοιμοι πάντα να εξοντώσουν ο ένας τον άλλον, μέχρι να μη μείνει κανένας πάνω σ’ αυτόν τον κόσμο! Γι’ αυτό, έχουμε την ανάγκη ενός Λεβιάθαν, ενός τρομερού Κράτους –μοναρχικού ή δημοκρατικού– που δια πυρός και σιδήρου θα εξασφαλίζει την κοινωνική ειρήνη, με αποτέλεσμα την ευημερία των πολιτών!

Για να μιλήσουμε επί της ουσίας, ο μοναδικός τρόπος λογικής διάκρισης ανάμεσα στις ιδέες ενός παρανοϊκού και στις ιδέες ενός φιλοσόφου –ιδίως πολιτικού– σχετίζεται με την αναφορικότητά τους. Σαν να λέμε: η τρέλα δείχνει πάντα μόνο τον εαυτό της, αναφέρεται πάντα μόνο στην αξία της ως τρέλα, ενώ η φιλοσοφία –κυρίως η πολιτική– δείχνει πάντα κάτι άλλο, αναφέρεται στη διευθέτηση του ζητήματος της συμβίωσης των ανθρώπων. Αν ο Λεβιάθαν, λοιπόν, δεν είναι σύμπτωμα τρέλας, αλλά πολιτική φιλοσοφία, αυτό οφείλεται στο γεγονός πως προσέφερε μια κάποια λύση στους εμπόρους του 17ου αιώνα, οι οποίοι επιθυμούσαν μεν τη διάλυση της φεουδαρχίας και της βασιλείας που τη στήριζε, αλλά δεν είχαν καμιά διάθεση να αφήσουν τον λαουτζίκο να κάνει ό,τι θέλει. Το πολιτειακό ζήτημα θα μπορούσε κάλλιστα να λυθεί στη βάση του σχηματισμού μιας νέας εξουσίας, η οποία θα ήταν στα μέτρα τους, αλλά θα παρέμενε απόλυτη εξουσία. Και αφού οι ιδέες του Χομπς μπορούσαν να τροφοδοτήσουν μια νέα πραγματικότητα, δεν μπορούν να χαρακτηριστούν παρανοϊκές.

Ωστόσο, τόσο τα κράτη που φτιάχτηκαν στη βάση των ιδεών του Άγγλου φιλοσόφου όσο και εκείνα που μπορούσαν να δικαιολογήσουν μια χαρά τον εαυτό τους στη βάση της «κακεντρέχειας» των ανθρώπων, παρήγαγαν απίστευτες ποσότητες παράνοιας. Οργανωμένα, ναι! Συγκροτημένα, ναι! Αλλά υγιή, ποτέ! Στην πραγματικότητα, συστηματοποίησαν τον εμφύλιο πόλεμο, τη συνεχή βία, την παραβίαση των στοιχειωδών φυσικών δικαιωμάτων του ανθρώπου. Ανέβασαν την τρέλα στην εξουσία και αφού έγιναν πραγματικότητα με την εγγύηση πάλι των φιλοσόφων (ό,τι είναι πραγματικό είναι λογικό και ό,τι είναι λογικό είναι πραγματικό, διακήρυττε ο Γερμανός φιλόσοφος Χέγκελ) άνοιξαν ένα νέο πεδίο τρέλας: την αμφισβήτηση του κράτους και των κοινωνικών απόψεων που προσπαθεί να επιβάλει.

*

Οι τρεις τρελοί των αριστουργημάτων του Γκόγκολ, του Μωπασάν και του Λου Χσουν, συναντούνται στο σημείο ακριβώς της αμφισβήτησης του ρόλου που καλούνται να παίξουν ως κρατικοί λειτουργοί, ως διαχειριστές θεσμών. Τρελοί είναι σίγουρα, αλλά η τρέλα τους δείχνει μόνο τον εαυτό της; Όχι, βέβαια! Όταν ένας άνθρωπος δεν μπορεί να καταλάβει για ποιο λόγο είναι ανώτερος από κάποιους άλλους και κάποιοι άλλοι ανώτεροι από αυτόν –όπως ο ήρωας του Γκόγκολ– δείχνει προς την κατεύθυνση της σπουδαιότερης αρχής του Διαφωτισμού. Το γεγονός πως πιστεύει ότι είναι βασιλιάς της Ισπανίας, το πολύ να σημαίνει πως ο βασιλιάς της Ισπανίας είναι ένας τρελός που νομίζει πως έχει δικαίωμα να κυβερνά τους συνανθρώπους του. Όταν ένας άνθρωπος αρνείται να τραφεί με ανθρώπινο κρέας –όπως ο ήρωας του Λου Χσουν– δείχνει προς την κατεύθυνση μιας προαιώνιας φυσικής επιλογής. Το γεγονός πως πιστεύει ότι οι άλλοι γύρω του τρέφονται με ανθρώπινο κρέας, το πολύ να σημαίνει πως οι ανθρωποφάγοι είναι τρελοί που νομίζουν πως δεν έχουν τρελαθεί, πως πραγματοποιούν κάτι εντελώς λογικό. Όταν ένας άνθρωπος αμφιβάλλει για τη δικαιοδοσία του να καταδικάζει εγκληματίες –όπως ο ήρωας του Μωπασάν– δείχνει προς την κατεύθυνση ενός επίμονου προβλήματος κάθε ανθρώπινης κοινωνίας: της βάσης του δικαίου. Το γεγονός πως πιστεύει ότι κάθε άνθρωπος έχει μέσα του έναν εγκληματία, τον οποίο πρέπει να αντιμετωπίσει καταπρόσωπο, το πολύ να σημαίνει πως αυτοί που δεν εγκλημάτησαν ποτέ δεν σημαίνει πως είναι λιγότερο εγκληματικές προσωπικότητες από εκείνους που εγκλημάτησαν.

Η «τρέλα» των τριών αυτών ηρώων προκύπτει από την ιδιαίτερη σχέση τους με τον μέγα Λεβιάθαν, με το κράτος. Διαφέρουν από τους ήρωες του Κάφκα, του συγγραφέα που μας αφηγήθηκε την αγωνία του πολίτη απέναντι στον παραλογισμό του κρατικού μηχανισμού, κατά το γεγονός πως δεν μπορούν καν να διαπιστώσουν την παράνοια του κράτους, δεν μπορούν ν’ απελπιστούν, να μελαγχολήσουν, να δοθούν στην κατάθλιψη, αποφεύγοντας την τρέλα. Οι τρεις ήρωές μας δεν έχουν να αντιμετωπίσουν το κράτος· είναι τροχοί, ελατήρια, αρθρώσεις του κράτους. Κάθε προσπάθειά τους να ξεφύγουν από τον παραλογισμό δεν είναι παρά μια λειτουργία του παράλογου μηχανισμού που τους περιέχει. Κατατρύχονται από παρανοϊκές ιδέες, οι οποίες έχουν προφανώς τη δομή του ιδεολογικού συστήματος του κράτους και της ιδεολογίας που επιβάλλει. Έτσι, ενώ κατά το περιεχόμενο η τρέλα τους δείχνει προς την κατεύθυνση του παραλογισμού των συμβάσεων, κατά τη μορφή δεν είναι παρά κρατισμός. Ο ένας αρνείται το παράλογο σύστημα του τσαρικού κράτους, αλλά αναγορεύει τον εαυτό του σε βασιλιά. Ο άλλος αρνείται την «ανθρωποφάγα» κομφουκιανή παράδοση και τη θεοκρατική μοναρχία, αλλά πιστεύει πως μόνο αυτός διαφέρει από τους αποκτηνωμένους συνανθρώπους του. Ο τρίτος αμφισβητεί το αφύσικο του αστικού δικαίου, αλλά νομίζει πως η φύση τού επιτρέπει να σκοτώνει τους συνανθρώπους του. Η ασθένεια της εξουσίας είναι τρομερή. Αναπτύσσεται σε δύο επίπεδα: ως αποδοχή και ως αμφισβήτηση. Και στις δύο περιπτώσεις ως τρέλα. Γιατί από πολλές απόψεις το κράτος είναι ένα σύμπτωμα παράνοιας και όπως μας δείχνουν τα αριστουργηματικά διηγήματα του Γκόγκολ, του Μωπασάν και του Λου Χσούν: η επαφή με το κράτος τρελαίνει!

Γιώργος Μπλάνας