Ρετρό σελίδες, ρετρό εικόνες

«Ο Τελευταίος Πειρασμός» του Νίκου Καζαντζάκη (1955)

«Μου δώσατε μια κατάρα, Άγιοι Πατέρες, σας δίνω μια ευχή: Σας εύχομαι να 'ναι η συνείδησή σας τόσο καθαρή όσο η δική μου και να 'στε τόσο ηθικοί και θρήσκοι όσο είμαι εγώ»

Εστιασμένος στα τελευταία χρόνια της ζωής του Ιησού, ο Νίκος Καζαντζάκης, αυτός ο σημαντικός αλλά και αμφιλεγόμενος έλληνας συγγραφέας και φιλόσοφος που προτάθηκε για Νόμπελ το 1947 μαζί με τον Άγγελο Σικελιανό, εγκαινιάζει ένα νέο τρόπο αφηγηματικής προσέγγισης των ευαγγελικών γραφών τοποθετώντας τον ίδιο τον Ιησού ή τον Πόντιο Πιλάτο να αφηγούνται την ιστορία της ζωής του πρώτου συσχετίζοντας την με λαϊκούς μύθους της Μεσογείου και πολιτικές διαμάχες των εθνών της περιοχής.

Ο Ιησούς παρουσιάζεται ως ένας απλός ξυλουργός, κατασκευαστής μάλιστα των σταυρών που χρησιμοποιούν οι Ρωμαίοι για τις εκτελέσεις των Εβραίων επαναστατών. Αρνείται με επιμονή να αναλάβει την αποστολή της ανθρώπινης σωτηρίας, αλλά τελικά αποφασίζει να υποταχτεί στο θείο θέλημα. Κι ενώ η ιστορία εξελίσσεται σύμφωνα με τη γραμμή του ευαγγελίου σταματά τη στιγμή της σταύρωσης. Ενώ βρίσκεται στο σταυρό, ο Ιησούς ανοίγει τα μάτια του και βλέπει ότι έχει μεταφερθεί κάτω από ένα δέντρο, όπου ένας άγγελος του λέει ότι ο Θεός αποφάσισε να τον σώσει και να του επιτρέψει να ζήσει μια φυσιολογική ανθρώπινη ζωή. Καιρό αργότερα, ο Παύλος φτάνει στο σπίτι του Ιησού και του μιλά για τη σταύρωση και την ανάσταση του Μεσσία καθώς και για τη νέα θρησκεία. Ο Ιησούς εξοργίζεται και του ομολογεί την αλήθεια. Παρολαυτά ο Παύλος αναχωρεί αποφασισμένος να συνεχίσει το κήρυγμά του, ακόμη κι αν στηρίζεται σε ένα ψεύδος.

Μετά από αρκετά χρόνια, γέρος πια ο Ιησούς έρχεται αντιμέτωπος με τους μαθητές του, που τον κατηγορούν για προδοσία και λιποταξία, και συνειδητοποιεί ότι ο άγγελος που του ανήγγειλε τη σωτηρία του από το σταυρό ήταν ο Σατανάς - ο τελευταίος πειρασμός. Εκείνη τη στιγμή ανοίγει τα μάτια του και, βλέποντας ότι είναι ακόμη επάνω στο σταυρό, καταλαβαίνει ότι όλα ήταν ένα όνειρο.

Για την παραπάνω ιστορία, τη φαντασιακή, κατά Καζαντζάκη, εξέλιξη της ζωής, της σταύρωσης και του θανάτου του Ιησού Χριστού πολλά έχουν ειπωθεί αλλά και γραφτεί μισό αιώνα τώρα. Γράφτηκε στην Αίγινα στις αρχές της δεκαετίας του ’40 για να ολοκληρωθεί το 1950 στην Αντίμπ, όπου είχε αποσυρθεί ο Καζαντζάκης εξαιτίας της κλονισμένης υγείας του. Κυκλοφόρησε πρώτα στα νορβηγικά το 1951 και στη συνέχεια στα σουηδικά, τα γερμανικά και τα γαλλικά μέχρι να εκδοθεί το 1955 στην Ελλάδα από τις Εκδόσεις Δίφρος. Οι αντιδράσεις που προκάλεσε πολλές και ποικίλες : η ελληνική εκκλησία έφτασε ένα βήμα πριν τον αφορίσει, ώσπου στο τέλος με την παρέμβαση του Αρχιεπισκόπου Αθηναγόρα κάτι τέτοιο αποφεύχθηκε. Στην παραπάνω κίνηση ο Νίκος Καζαντζάκη απάντησε με τη φράση που παραθέσαμε στην αρχή του άρθρου. Επίσης το βιβλίο δεν έλειψε και από την περίφημη λίστα των απαγορευμένων βιβλίων της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας (Index), μια λίστα που πλέον δεν υφίσταται.

Οι τομές που έφερε η ζωή και το έργο του Καζαντζάκη στη συγγραφική τέχνη του 20^ου αιώνα ήταν πάρα πολλές. Τολμούν πολλοί να πουν ότι πρόκειται για τον κορυφαίο συγγραφέα του αιώνα, Ταξιδιωτικά, ποιήματα, φιλοσοφίες, βιβλία, επιστολές, θεατρικά κείμενα, μεταφράσεις και πλήθος άλλων δραστηριοτήτων όπως εκείνων της δημοσιογραφίας και της πολιτικής χαρακτήρισαν τον Καζαντζάκη ως μια φιγούρα που σημάδεψε την Ελλάδα αλλά και επηρέασε τον κόσμο εν γένει. Αυτός ο κοσμοπολίτης συγγραφέας και άνθρωπος που έζησε ένα βίο γεμάτο και πλούσιο από εμπειρίες.

Ο «Τελευταίος Πειρασμός» ανατυπώθηκε το 1959 από τις Εκδόσεις Δίφρος, ενώ το 1961 το ανέλαβαν οι Εκδόσεις της Εστίας. Από το 1964 και έπειτα οι Εκδόσεις Ελ. Καζαντζάκη έχουν αναλάβει τη κυκλοφορία του συνόλου του έργου του μεγάλου συγγραφέα όπως βέβαια και του συγκεκριμένου βιβλίου.

«The Last Temptation Of Christ» του Martin Scorsese (1988)

Ένας σημαντικός σκηνοθέτης του σύγχρονου κινηματογράφου μεταφέρει στο πανί έναν μεγάλο συγγραφέα του 20^ου αιώνα. Ο Martin Scorsese ήρθε σε επαφή με τον «Τελευταίο Πειρασμό» του Νίκου Καζαντζάκη όταν η ηθοποιός Barbara Hershey, συνεργάτριά και φίλη του, του έδωσε το βιβλίο στη διάρκεια των γυρισμάτων της ταινίας «The Color Of Money». Ο κατά Scorsese Τελευταίος Πειρασμός του Χριστού κυκλοφόρησε το 1988 και την ίδια χρονιά ήταν υποψήφιος για το Όσκαρ και Χρυσή Σφαίρα σκηνοθεσίας. Η υποδοχή από το κοινό και τις αρχές των χωρών που προβλήθηκε είχε όλα τα γνωρίσματα της υποδοχής που είχε συναντήσει το ίδιο το μυθιστόρημα, 35 χρόνια πριν. Σε ορισμένες χώρες η ταινία δεν βγήκε ποτέ στις κινηματογραφικές αίθουσες ύστερα από δικαστική απαγόρευση. Και στην Ελλάδα, προκάλεσε εκδηλώσεις διαμαρτυρίας στην είσοδο των λιγοστών αιθουσών προβολής που τη φιλοξένησαν, ενώ δεν έχει προβληθεί ποτέ από κανένα τηλεοπτικό κανάλι.

Πλην της Barbara Hershey σημαντικοί ηθοποιοί της εποχής όπως ο William Dafoe (Ιησούς) και ο Harvey Keitel (Ιούδας) πρωταγωνίστησαν στην ταινία του νεουρκέζου σκηνοθέτη Scorsese. Το πνεύμα του βιβλίου του Καζαντζάκη αποτυπώνεται ανάγλυφα στο σελιλόιντ και αυτό οφείλεται τόσο στη σκηνοθετική μαεστρία του δημιουργού όσο και στις ερμηνείες των ηθοποιών. Εξαιρετική δουλειά έκανε και έμπειρος αμερικανός σεναριογράφος Paul Schrader. Στο μωσαϊκό αυτό των μεγάλων συντελεστών θα τοποθετήσουμε την παραγωγή της Barbara De Fina, τη μουσική του Peter Gabriel και τη φωτογραφία του Ballhaus (ξετυλίγει με μαεστρία την εποχή του Ιησού).

Ολοκληρώνοντας να μιλήσουμε για τον σκηνοθέτη Martin Scorsese, ο οποίος πέρυσι με την ταινία «The Departed» απέσπασε το πρώτο Όσκαρ σκηνοθεσίας του ύστερα από άλλες έξι υποψηφιότητες (1981, 1989, 1991, 1994, 2003 και 2005). Ο άνθρωπος που ύμνησε όσο κανείς άλλος τη γενέθλια πόλη του, τη Νέα Υόρκη, έχει δώσει στον παγκόσμιο κινηματογράφο εξαιρετικές ταινίες όπως τα δράματα «Mean Streets», «Taxi Driver» και «Raging Bull», το μιούζικαλ «New York New York» αλλά και ταινίες μυστηρίου όπως το «The Color Of Money», «Goodfellas», «Casino» και «Cape Fear». Συνεχίζοντας την πολύχρονη καριέρα του συνεχίζει να μας προσφέρει ταινίες υψηλής ποιότητας αν και κάπως πιο ακαδημαϊκές από εκείνες της νεότητάς του. Έχει αποσπάσει συνολικά 79 βραβεία.

Νέστορας Ι. Πουλάκος