Κάνοντας στροφή στις ρίζες μας και ξαναδιαβάζοντας αριστουργήματα της ελληνικής λογοτεχνίας, το μάτι μας αναπόφευκτα θα σταθεί στο νατουραλιστικό διήγημα «Η Νοσταλγός», ενός σπουδαίου λόγιου των τελών του 19ου και αρχών του 20ου αιώνα, στην Ελλάδα, του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη. Γεννημένος στη Σκιάθο στα 1856, πήγε σχολείο αρχικά στη Χαλκίδα και στη συνέχεια στον Πειραιά για να σπουδάσει αργότερα στη Φιλοσοφική Αθηνών και να παραμείνει στην πόλη, όπου θα δουλέψει σε εφημερίδες και περιοδικά της εποχής.
Το λογοτεχνικό διαμάντι, που καλείται «Η Νοσταλγός», γραμμένο την περίοδο 1887-1894, διέπεται από τη συνεχή αγωνία και νοσταλγία της γυναίκας-ηρωΐδας, η οποία ζει μακριά από την πατρίδα της και επιθυμεί να επιστρέψει σε αυτήν. Η ρεμβώδη ποιητικότητα που την διακατέχει στα λόγια και τις πράξεις της, τη ρέπει συνεχώς προς αυτό το συναίσθημα, το οποίο την έχει κατακλύσει και την έχει συνεπάρει τόσο, ώστε στο κείμενο να αφουγκραζόμαστε ένα συνεχές χτύπημα της καρδιάς της, τους ανεξέλεγκτους παλμούς της ψυχής και τις δονήσεις του μυαλού της. Αυτό το μεγάλο «θέλω» της, σε συνδυασμό με το ερωτικό στοιχείο, που εισάγει η σχέση της με τον 18χρονο Μαθιό και η τελική αποτυχία του εγχειρήματος τους, δραματοποιούν μια κατάληξη αλλά και φωτίζουν ευχάριστα τα πρόσωπα, προσδίδοντας στοιχεία οπτιμιστικά. Αυτά τα συναισθήματα που μας αφήνει το διήγημα, σε συνδυασμό με την εντελώς προσωπική και ιδιότυπη γλώσσα του Παπαδιαμάντη, που συνδυάζει την καθαρεύουσα με την καθομιλουμένη λαϊκή, με προσμείξεις ιδιωματισμών, από την ιδιαίτερη πατρίδα του, τη Σκιάθο, μας παρασέρνει και μας ιντριγκάρει.
Ο Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης, που πέθανε στο νησί του τον Ιανουάριο του 1911, δεν ευτύχησε ποτέ να δει τυπωμένο σε βιβλίο κάποιο από τα τρία μυθιστορήματα, τρία εκτεταμένα διηγήματα, εκατόν ογδόντα μικρά διηγήματα και σαράντα μελέτες και άρθρα του. Όλες οι εκδόσεις που κυκλοφόρησαν ήταν μεταγενέστερες, με πρώτη εκείνη από τις Εκδόσεις Φέξη στα 1913(έντεκα τόμοι με όσα διηγήματα βρέθηκαν) και δεύτερη από τις Εκδόσεις Ελευθερουδάκη στα 1925(πέντε τόμοι). Στην εποχή μας, κυκλοφορούν τέσσερις εκδόσεις της «Νοσταλγού» : η –εν έτη 2007- και δίγλωσση μάλιστα, έκδοση από τον «Καστανιώτη», εκείνη από τον «Πατάκη» στα 1997(που περιλαμβάνει και τα διηγήματα «Ναυαγίων Ναυάγια», «Ο Ξεπεσμένος Δερβίσης» και η «Συντέκνισσα») καθώς και δυο ακόμα βιβλία από την «Νεφέλη» (στα 1989) και την «Επικαιρότητα» (στα 1998).
***
Για χρόνια βλέπαμε πολλούς θιάσους να ανεβάζουν στο θέατρο τη «Νοσταλγό», ομολογουμένως με μεγάλη επιτυχία της περισσότερες φορές, αν έμεναν πιστοί στο κείμενο και κατάφερναν να συνταιριάζουν την ιδιαίτερη γραφή και γλώσσα του Παπαδιαμάντη. Η μοναδική κινηματογραφική μεταφορά πραγματοποιήθηκε στα 2004, από μια εξαιρετική ελληνίδα σκηνοθέτρια, την Ελένη Αλεξανδράκη (στη δεύτερη μεγάλου μήκους ταινία της, η πρώτη είναι «Η Σταγόνα στον Ωκεανό» στα 1995).
Το μεγάλου ατού της ταινίας είναι το σενάριό της. Πιστό στη πλοκή και το ύφος του διηγήματος, κάποιος που δεν έχει διαβάσει το βιβλίο, ίσως το αναγνώσει μέσα από την ταινία, χωρίς βέβαια αυτό να σημαίνει ότι αυτά τα δυο συμψηφίζονται ποιοτικά. Η σκηνοθεσία της Αλεξανδράκη δε θα χαρακτηριζόταν ακαδημαϊκή, αφού σπάει την αφηγηματική φόρμα, και η ταινία γίνεται περισσότερη διαλογική, εμφανές και κύριο στοιχείο της πλοκής του έργου. Οι ερμηνείες των βασικών ηθοποιών είναι καλές, με την Όλια Λαζαρίδου να μη μας χαρίζει μια ακόμη ανεπανάληπτη ερμηνεία της, είναι όμως μεστή στην εμφανισή της στο σελιλόιντ, ενώ οι άντρες της υπόθεσης, ο Γ. Τσουλάρης και ο Σ. Σταυρινίδης, την πλαισιώνουν επάξια. Στα συν της ταινίας, η μουσική του Νίκου Παπάζογλου.
Νέστορας Ι. Πουλάκος
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου